Orta Doğu’da Devlet Dışı Silahlı Aktörler: Vekalet Savaşları ve Stratejik Hedeflenme Dinamikleri

Yazarlar

Anahtar Kelimeler:

Devlet Dışı Silahlı Aktörler, Orta Doğu, Terörizm, Şiddet

Özet

Bu çalışma, Orta Doğu’da devlet dışı silahlı aktörlerin (DDSA) hedef alınmasının, bölgenin karmaşık ve dinamik yapısı üzerindeki etkilerini incelemeyi amaçlamaktadır. DDSA’lar, genellikle devletlerin zayıfladığı veya çöktüğü alanlarda ortaya çıkalar ve güç boşluklarını doldurarak kendi otoritelerini kurarlar. Terör örgütlerinden, milis gruplarına kadar geniş bir yelpazede yer alan bu aktörler, dini, etnik veya ideolojik motivasyonlarla hareket ederler. Dini liderler ise, bu silahlı aktörlerin ideolojik ve moral destekçileri olarak önemli bir rol oynar. Özellikle Şii ve Sünni gruplar arasında yaşanan mezhepsel çatışmalar, dini liderlerin etkisiyle daha da şiddetlenir. Hizbullah, Hamas ve Husiler gibi gruplar, dini liderlerin rehberliğinde hareket ederek hem yerel hem de bölgesel düzeyde etkili olurlar. Orta Doğu’da devlet dışı silahlı aktörlerin hedef alınması, genellikle uluslararası ve bölgesel güçlerin müdahaleleriyle şekillenir. Bu müdahaleler, bazen doğrudan askeri operasyonlar şeklinde olurken, bazen de ekonomik ve siyasi yaptırımlar yoluyla gerçekleşir. Çalışma, uluslararası ve bölgesel müdahalelerin DDSA’lar üzerindeki etkilerini değerlendirerek, bu dinamiklerin bölgesel istikrarsızlığa nasıl katkıda bulunduğunu analiz etmektedir.

Referanslar

Arsalan, Bilal. “Hibrid Savaş – Yeni Tehditler, Karmaşıklık ve Bunlara Çaresi olan ‘Güven Duygusu’.” NATO Review, 30.10.2021. Erişim tarihi: 29.09.2024. https://www.nato.int/docu/review/tr/articles/2021/11/30/hibrid-savas-yeni-tehditler-karmasiklik-ve-bunlara-caresi-olan-gueven-duygusu/index.html.

Byman, Daniel. Deadly Connections: States That Sponsor Terrorism. Cambridge: Cambridge University Press, 2005.

Cafiero, Giorgio, Esra Albayrakoğlu. “İbrahim Anlaşmasının Jeopolitik Sonuçları.” Dipam Raporları 4 (2020): 1-13. Erişim tarihi: 29.09. 2024. https://dipam.org/rapor-ibrahim-anlasmasinin-jeopolitik-sonuclari/.

Choukeir, Jana. “Hizbullah ve Hamas’ın Hangi Liderleri Suikaste Uğradı?” Reuters, 18.09.2024. Erişim tarihi: 29.09. 2024. https://www.reuters.com/world/middle-east/which-hezbollah-hamas-leaders-have-been-assassinated-2024-09-18/.

Dadparvar, Shabnam, Amin Parto. “Great Powers, the Arming of Non-State Groups, and the Prolongation of Armed Conflicts in the Middle East.” Asian Review of Political Economy 4, no. 4 (2025): 1-4.

Duran, Burhanettin, Murat Yeşiltaş. Orta Doğu’da Devlet Dışı Silahlı Aktörlerin Yükselişi. Ankara: SETA Vakfı İktisadi İşletmesi, 2018.

Felbab-Brown, Vanda. “Nonstate Armed Actors in 2024: The Middle East and Africa.” The Brookings Institution, 2024. Erişim tarihi: 29.09. 2024. https://www.brookings.edu/articles/nonstate-armed-actors-in-2024-the-middle-east-and-africa/.

Ghantous, Nur. “Vekalet Savaşları Nedir ve Nerede Yaşanıyor?” FairPlanet, 2025. Erişim tarihi: 06.05.2025. https://www.fairplanet.org/story/what-are-proxy-wars-and-where-are-they-happening/.

Hossain, Meherab, Al-Kasmin Islam. “Vekalet Savaşları ve Küresel Sahne: Büyük Güçler Savaşmadan Nasıl Savaşıyor?” Modern Diplomacy, 9 Nisan 2024. Erişim tarihi: 06.05.2025. https://moderndiplomacy.eu/2024/04/09/proxy-wars-and-the-global-stage-how-major-powers-fight-without-fighting/.

Kaldor, Mary. New and Old Wars: Organized Violence in a Global Era. 3. baskı. Stanford: Stanford University Press, 2012.

Keating, Joshua. “Orta Doğu’daki Tüm Karmaşık Çatışmalar, Açıklandı.” Vox, 06.02.2024. Erişim tarihi: 29.10.2024. https://www.vox.com/world-politics/2024/2/6/24062589/middle-east-conflicts-explained-israel-hamas-iran.

Luizard, Pierre-Jean. IŞİD Tuzağı. İstanbul: İletişim Yayınları, 2016.

Moussa, Emad. “İsrail’in Suikast Siyaseti Çatışmayı Kazanıp Savaşı Kaybetmenin En Büyük Örneği.” Mepa News, 2024. Erişim tarihi: 13.02.2025. https://www.mepanews.com/analiz-israilin-suikast-siyaseti-catismayi-kazanip-savasi-kaybetmenin-en-buyuk-ornegi-67930h.htm.

Murphy, Matt, Joe Tidy. “Hizbullah’taki Patlamalarla İlgili Bildiklerimiz.” BBC, 2024. Erişim tarihi: 29.09.2024. https://www.bbc.com/news/articles/cz04m913m49o.

Nakhoul, Samia, Parisa Hafezi. “İsmail Haniye: Hamas Liderinin Suikastinin Sonuçları Ne Olacak?” Reuters, 31.07.2024. Erişim tarihi: 29.09.2024. https://www.reuters.com/world/middle-east/ismail-haniyeh-assassination-heightens-risk-broadening-mideast-conflict-2024-07-31/.

Pelda, Kurt. “Hassan Nasrallah’ın Ölümü: Hizbullah ve İran Şimdi Zayıfladı.” Aargauer Zeitung, 2024. Erişim tarihi: 29.09.2024. https://www.aargauerzeitung.ch/international/nahost-krieg-der-tod-von-hassan-nasrallah-hisbollah-und-iran-sind-jetzt-geschwaecht-ld.2679207.

Riedel, Bruce,Bilal Y. Saab. “Expanding the ‘Jihad’: Hizb’allah’s Sunni Islamist Network.” The Brookings Institute, 2007.

Seren, Merve ve Murat Aslan. DDSA’lar ve İstihbarat. İçinde Ortadoğu’da Devlet Dışı Silahlı Aktörler. Ed. Murat Yeşiltaş ve Burhanettin Duran. İstanbul: SETA, 2018. 31-73.

Taştekin, Fehim. “2020’de Orta Doğu ve Kuzey Afrika’yı Neler Bekliyor?” BBC Türkçe, 01.01.2020. Erişim tarihi: 29.09.2024. https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-50967238.

The Soufan Center. “IntelBrief: Orta Doğu’daki Devlet Dışı Aktörler Artan Güç ve Etki Gösteriyor.” 09.04.2024. Erişim tarihi: 29.09.2024. https://thesoufancenter.org/intelbrief-2024-april-9/.

Tucker, Patrick. “Uzmanlar, ABD Küresel Sahneden Çekilirken Güçlü Devlet Dışı Grupların Yükselişini Görüyor.” Defense One, Nisan 2025. Erişim tarihi: 03.05.2025. https://www.defenseone.com/threats/2025/04/experts-see-rise-powerful-non-state-groups-us-retreats-global-stage/404971/.

Valensi, Carmit. “Alliances with Violent Non-State Actors in Middle East Conflicts: Between Theory and Practice.” IEMed Mediterranean Yearbook (2021): 239–240. Erişim tarihi: 30.09.2024. https://www.iemed.org/publication/alliances-with-violent-non-state-actors-in-middle-east-conflicts-between-theory-and-practice/.

Yetim, Mustafa. “Orta Doğu Çalışmalarında Devlet Dışı Aktörler Gerçeği: Hizbullah Örneği.” Fokus, 2024. Erişim tarihi: 30 Eylül 2024. https://www.fokusplus.com/odak/orta-dogu-calismalarinda-devlet-disi-aktorler-gercegi-hizbullah-ornegi.

“Çin, Rusya ve İran’dan Ortak Bildiri: Tek Taraflı Yaptırımlar Kaldırılsın.” Hürriyet, 14 Mart 2025. Erişim tarihi: 5 Mayıs 2025. https://www.hurriyet.com.tr/dunya/cin-rusya-ve-irandan-ortak-bildiri-tek-tarafli-yaptirimlar-kaldirilsin-42728377.

“Bir Dönemin Sonu: Hassan Nasrallah’ın Suikasti Orta Doğu’ya Ne Anlatıyor?” New Lines Magazine, 2024. Erişim tarihi: 29.09.2024. https://newlinesmag.com/argument/end-of-an-era-what-hassan-nasrallahs-assassination-spells-for-the-middle-east/.

“Hizbullah Nedir, Nasıl Kuruldu, Ne Kadar Güçlü?” BBC Türkçe, 29.07.2024. Erişim tarihi: 30.09.2024. https://www.bbc.com/turkce/articles/cw4y8y97yglo.

“İsrail, Hamas Lideri Yahya Sinvar’ı Nasıl Öldürdü? Şimdiye Kadar Bildiklerimiz.” Al Jazeera, 18.10.2024. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2025. https://www.aljazeera.com/news/2024/10/18/how-was-yahya-sinwar-killed-what-we-know-so-far.

“Ortadoğu’dan Karayipler’e: 2025’te Takip Etmeniz Gereken 10 Kritik Çatışma Bölgesi.” Medyascope, 02.01.2025. Erişim tarihi: 05.05.2025. https://medyascope.tv/2025/01/02/ortadogudan-haitiye-2025te-dunyayi-sekillendirecek-10-catisma-bolgesi/.

“İki Büyük Liderin Suikastleri Orta Doğu’yu Değiştirebilir.” NPR, 31.07.2024. Erişim tarihi: 29.10.2024. https://www.npr.org/2024/07/31/1198912985/two-assassinations-of-major-leaders-could-change-the-middle-east.

“Yabancı Ülke Vatandaşlarına Lübnan’ı Terk Etmeleri Çağrısı Yapıldı.” BBC Türkçe, 04.08.2024. Erişim tarihi: 30.09. 2024. https://www.bbc.com/turkce/articles/cmm22vg9pg8o.

İndir

Yayınlanmış

30.06.2025

Nasıl Atıf Yapılır

Ulus, S. (2025). Orta Doğu’da Devlet Dışı Silahlı Aktörler: Vekalet Savaşları ve Stratejik Hedeflenme Dinamikleri. Uluslararası Siyaset Dergisi, 3(1). Geliş tarihi gönderen https://intpoljournal.com/index.php/pub/article/view/22